آیا می‌دانید جیوه در صنعت چه کاربردهایی دارد؟ این عنصر شیمیایی از جمله پرکاربردترین عناصر در صنعت به حساب آمده که در این راهنما قصد داریم چیستی و مصارف آن را مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید.
هر آنچه که باید در مورد جیوه بدانید!
جیوه یکی از عناصر شیمیایی بوده که با نماد Hg نمایش داده شده و عدد اتمی 80 محسوب می‌شود. این عنصر یکی از عناصر نادر بوده که تنها در پوسته زمین وجود داشته و از دوران باستان تا به امروز در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. این عنصر فلزی بوده که در شرایط استاندارد فشار و دما به صورت مایع قابل دستیابی است و کاربردهای مختلفی دارد.
مشخصات جیوه
این فلز یک سیماب فلزی سنگین، درخشان و مات با رنگ نقره‌ای بوده که از رسانایی گرمایی چندان خوبی برخوردار نیست، اما با این حال برای انتقال الکتریسیته هادی خوبی می‌تواند باشد. از دیگر مشخصات این فلز می‌توان به نقطه ذوب پایین آن اشاره داشت؛ به همین خاطر به راحتی قابل ذوب شدن است. ضریب کشش سطحی این عنصر منفی بوده و جالب است بدانید که با وجود مایع بودن، خیس‌کننده نیست.
در حقیقت، این عنصر در لوله‌های مویین به شکل محدب و بر خلاف آب قرار گرفته و هیچ وقت درون مواد جذب نشده و مشابه با جدا شدن آب از سطح بدن اردک از روی مواد می‌لغزد.
انواع مختلف جیوه
این عنصر در انواع مختلفی قابل استفاده بوده که برخی از گونه‌های آن نادر هستند. در ادامه با برخی از برترین انواع این عنصر آشنا خواهیم شد:
قرمز
از جمله گونه‌های این عنصر پرکاربرد بوده که مایعی قرمز با قابلیت تخریب‌کنندگی و انفجار است. در واقع این نوع از جمله ایزوتوپ‌های عنصر مورد بحث بوده که به عنوان یکی منبع نوترونی به منظور ساخت بمب اتم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده هم‌چون محرک هم‌جوشی هسته‌ای عمل کرده و باعث آزادسازی انرژی بسیار زیادی می‌شود.
خفاش
جالب است بدانید که این نوع از جیوه در غارهایی که محل زندگی خفاش‌ها بوده پیدا می‌شود. متأسفانه بر اساس شایعات غلطی که وجود داشته این ماده در فضای مجازی با قیمت گزافی با کاربرد شفابخشی خرید و فروش می‌شود.
شاقول
شاقول وسیله‌ای مخروطی شکل بوده که به یک طناب وصل می‌شود. جالب است بدانید که در گذشته از شاقول برای پیدا کردن گنج استفاده می‌شد. به منظور استفاده از شاقول، Hg را در یک محفظه مخروطی قرار داده و بعد با حرکت دادن آن مخروط تحت تأثیر نیروی مغناطیسی فلزات دفن شده در زمین قرار گرفته و در نهایت می‌توان از آن برای پیدا کردن محل گنج استفاده کرد.
نقره‌ای
مدل نقره‌ای در گذشته ارزش بسیار زیادی داشت؛ چرا که در آن دوران کیمیاگران باور داشتند که امکان تبدیل شدن این فلز مایع به طلا وجود دارد. امروزه به لطف پیشرفت تکنولوژی این باور یک باور غلط محسوب شده و تنها در صورتی امکان تبدیل آن به طلا وجود داشته که بمباران نوترونی بسیار سخت و ناکارآمد رخ دهد. در حقیقت این یک واکنش غیرممکن به حساب می‌آید؛ چرا که بسیار وقت‌گیر بوده و عمر هیچ دانشمندی به اجرای آن کفاف نمی‌دهد!
کاربردهای جیوه
این فلز به طور گسترده برای تولید تجهیزات شیمیایی صنعتی و دستگاه‌های الکترونیکی به کار گرفته می‌شود. به منظور سنجش دماهای بالا، دماسنج‌های جیوه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین از این ماده در ساختار لامپ‌های فلورسنت نیز استفاده می‌شود. ناگفته نماند که این ماده سمی بوده و به همین خاطر با گذشت زمان آلیاژهایی روی کار آمده‌اند که جایگزین مناسبی برای این ماده سمی هستند.
علاوه بر این، از ترکیبات فلز مذکور به صورت عمده در صنعت پزشکی نیز بهره‌گیری می‌شود. در واقع این ماده بخش جدایی‌ناپذیر از دندان‌پزشکی به حساب آمده و به عنوان ماده نگه دارنده واکسن‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. جالب است بدانید که در بعضی از کشورها از ترکیبی حاوی فلز مذکور تحت عنوان «مربرومین» به عنوان ماده ضدعفونی‌کننده نیز بهره‌گیری می‌شود.
همان‌طور که گفته شد این ماده در صنعت پزشکی کاربرد دارد، اما به دلیل سمی بودن آن استفاده از این فلز در این صنعت در دنیای امروز بسیار کاهش پیدا کرده و به جای آن از ماده‌های جایگزین برای دماسنج‌ها و فشارسنج‌ها استفاده می‌شود. شکل گازی فلز مورد بحث در لامپ‌های بخار و لامپ‌های تبلیغاتی و فلورسنت مورد استفاده قرار می‌گیرد. لامپ‌های مذکور از جمله لامپ‌های فشار پایین محسوب شده که طیف خاصی را گسیل می‌کنند و در کالیبره کردن طیف‌ها و طیف‌سنجی کارایی دارند. از جمله مصارف دیگر این فلز در سال‌های گذشته می‌توان به تهیه لوازم آرایش اشاره داشت که در سال 2008 استفاده از آن برای ساخت لوازم آرایشی در ایالات متحده آمریکا ممنوع شد.
نکات ایمنی بهره‌گیری از عنصر Hg
جیوه و اکثر ترکیبات آن سمی هستند و به همین خاطر باید حمل و نقل آن با ایمنی کامل صورت بگیرد. زمانی که در محلی قطره‌های عنصر مذکور وجود داشته باشد می‌بایست با استفاده از تکنیک‌های خاصی اقدام به پاکسازی آن شود؛ به عنوان مثال قطره‌های مختلف این عنصر باید به هم دیگر متصل شده و قطره نهایی با استفاده از یک قطره‌چکان از سطح مورد نظر پاک شده یا این که قطرات به آرامی به یک محفظه یک بار مصرف انتقال پیدا کنند.
توجه داشته باشید که برای پاکسازی قطرات این ماده نباید به هیچ عنوان از دست یا جاروبرقی استفاده کرد؛ چرا که موجب پخش شدن قطرات خواهد شد. پس از پاک کردن قطرات می‌بایست از پودرهایی استفاده شده که بتوانند به راحتی با این فلز آمالگام تشکیل دهند. از جمله این مواد می‌توان به روی و گوگرد اشاره داشت. لازم به ذکر بوده که پاکسازی سطوح متخلخل و لباس‌ها به صورت کامل قابل انجام نبوده و توصیه می‌شود که مواد آغشته به جیوه دور انداخته شوند.
بخار فلز مذکور به راحتی از طریق غشا مخاطی و پوست قابل جذب است؛ به همین دلیل ظروف حاوی ماده مذکور می‌بایست به خوبی در محفظه‌های عایق شده قرار داده شوند تا از پاشیده شدن و یا تبخیر آن‌ها جلوگیری به عمل آید. در زمان گرم کردن این ماده و یا ترکیبات حاصل آن می‌بایست از تهویه مناسب بهره‌گیری شود تا میزان احتمال تماس با بخار آن به حداقل‌ترین حد ممکن برسد.
سخن پایانی
جیوه یکی از عناصر و فلزات پرکاربرد در صنایع مختلف بوده که در این راهنما به معرفی ویژگی‌ها و مصارف آن پرداختیم. از جمله اصلی‌ترین نکاتی که می‌بایست در رابطه با این ماده در نظر قرار گیرد، سمی بودن آن است. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که در زمان استفاده نکات ایمنی مربوط به آن به طور کامل رعایت شوند. آیا تجربه استفاده از جیوه را دارید؟ به نظر شما این ماده چه مصارف دیگری دارد؟ لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را پیرامون Hg و مصارف آن با ما و کاربران گرامی وب سایت تکه کابل در میان بگذارید.
277 بازدید
محمد یاری پور
