می‌توان گفت سیم و کابل نقش مهمی در صنعت برق و الکترونیک دارند. هر جا برق هست باید سیم و کابل وجود داشته باشد تا بتوان از آن استفاده کرد. زندگی امروزه ما چنان با این دو واژه تنیده شده است که شاید تصور دنیایی بدون سیم و کابل برای ما مقدور نباشد. تنها در جزیره انگلستان که وسعت آن به اندازه یکی از استان‌های کشور ماست، معادل 9000 کیلومتر خطوط کابل زمینی و هوایی برای زیر ساخت‌های توزیع و انتقال نیروی برق وجود دارد. اگر مجموع سیم و کابل‌هایی را که برای مصارف خانگی، صنعتی و خدمات شهری مانند مترو، بیمارستان‌ها، ادارات، سازمان‌ها و غیره مورد استفاده قرار گرفته است را هم به این عدد اضافه کنیم، رقمی فراتر از حد تصور ما به دست می‌آید.
بله، نقش سیم و کابل در زندگی روزمره ما بسیار فراتر از روشنایی منازل، استفاده از تلویزیون و سایر وسایل برقی و شارژ تلفن‌های همراه است. در واقع بدون سیم و کابل کلیه فعالیت‌های اقتصادی و زندگی اجتماعی در جامعه مدرن مختل می‌شود. زندگی امروزه ما چنان به انواع سیم و کابل وابسته است که گاهاً فراموش می‌کنیم سیم و کابل‌های توزیع و انتقال نیروی برق در کشور مانند رگ‌های خونی در بدن انسان، برای عملکرد صحیح تمامی اعضاء ضروری هستند. سیم و کابل‌های کنترل داده و سیستم اطلاعاتی نیز مانند رشته‌های عصبی به هم پیوسته، انجام هر کاری را در کسری از ثانیه برای ما فراهم می‌کنند. صنایع ما بدون سیم‌های الکترومغناطیسی به کار رفته در سیم پیچ‌های موتور‌ها و ماشین آلات صنعتی مانند انسانی است که قلب او از حرکت ایستاده است.
با همه این توضیحات همچنان تصور دنیایی بدون سیم و کابل کار راحتی نیست و تنها راه برای عینیت بخشیدن به این تصور، سفر در زمان است. باید به گذشته برگردیم، به روزگار پیش از ابداء نخستین سیم‌های ارتباطی و کابل‌های قدرت تا با مرور سریع بر تحولاتی که سیم و کابل از آغاز پیدایش تا به امروز در زندگی ما ایجاد کرده‌اند، به تصور درستی از دنیای بدون سیم و کابل دست پیدا کنیم.
سفر در زمان و بازگشت به دنیای بدون سیم و کابل
در دهه‌های نخست قرن 19 میلادی و حدود 1230 هجری شمسی (چندین دهه قبل از راه‌‌‌‌اندازی خطوط تلگراف و شبکه برق رسانی) در زمانی که عملاً زندگی مردم بدون سیم و کابل سپری می‌شد، تمام امورات خانواده‌ها توسط افراد خانواده و به طور کامل با دست انجام می‌گرفت. برای گرم کردن خانه از چوب و زغال استفاده می‌شد و هر خانواده آب مورد نیاز خود را سطل به سطل از چاه‌های موجود در خانه‌ها یا محله‌ها تأمین می‌کرد. قلب خانه‌ها، پنج دری‌هایی بود که اهالی خانه زیر نور یک چراغ نفتی شب را در آن جا سپری می‌کردند. اعضای خانواده در این پنج دری‌ها زیر نور سو سو کنان چراغ غذا می‌خوردند، به صحبت می‌پرداختند، کودکانی که به مکتب می‌رفتند تکالیف خود را انجام می‌دادند و مادران لباس‌ها را تعمیر می‌کردند. این چراغ‌های نفتی تنها معادل 25 وات روشنایی داشتند و در فاصله چند متری از شعاع نوری آن مجدداً تاریکی حکم فرما بود.
به دلیل نبودن سیم و کابل و هرگونه تأسیسات پمپ و تهویه الکتریکی سرویس‌های بهداشتی در دورترین فاصله از خانه قرار داشت و زمانی که یکی از اعضای خانواده چراغ نفتی را با خود به حیاط می‌برد، سایر ساکنین می‌بایست در تاریکی منتظر بمانند. البته اقشار مرفه‌تر همواره چند چراغ در خانه‌های خود داشتند و برخی نیز برای دستیابی به روشنایی بیشتر ریسک آتش سوزی چراغ‌های گازی غیر استاندارد را می‌پذیرفتند. اما این شرایط برای همه مردم جامعه نبود زیرا اغلب افراد جامعه توانایی تأمین مخارج نفت و فتیله تنها یک چراغ را داشتند.
بدون سیم و کابل خیابان‌های شهر‌ها نیز وضعیتی مشابه درون خانه‌ها داشت. پاسبان‌ها در فواصل طولانی یک فانوس نفتی کوچک با خود حمل می‌کردند و تنها روشنایی شهر تا مدت‌ها همین نور اندک بود. اغلب پاسبان‌ها پیش از بازگشت به نظمیه و تحویل دادن چراغ نفتی خود می‌بایست دست و صورت خود را با آب چاه‌های محلات می‌شستند زیرا دوده ناشی از سوختن فیتیله چراغ نفتی تا صبح دست و روی آن‌ها را سیاه می‌کرد. در حدود سال 1250 تنها بخش کوچکی از خیابان توپخانه در اطراف عمارت شاهی به کمک چراغ‌های کم نور گازی روشن می‌شد.
در دنیای بدون سیم و کابل آن زمان، شب‌ها به همین منوال به صبح می‌رسید و تا با بالا آمدن خورشید مجدداً اهل خانه به کار روزانه مشغول شود. هنگام روز مردان برای کسب روزی به کارهای پرمشقت خود که عموماً به صورت دستی و یا به کمک چهارپایان انجام می‌شد بر می‌گشتند و زنان نیز اوضاع خانه را سامان می‌دادند. شستن لباس‌ها یا ظرف‌ها در حوض آب که با سطل پر می‌شد یا در جوی‌ها و حوضچه‌های موجود در محلات، تهیه آب برای پخت و پز روزانه و نیاز‌های شبانه، تمیز کردن چراغ‌های نفتی از دوده و کوتاه کردن فیتیله، سامان دادن سرداب‌های تاریک و نمدار خانگی که از آن‌ها به عنوان یخچال‌های اولیه استفاده می‌شد، نظافت خانه و برخی از امور این چنینی تنها بخشی از وظایف زنان در روزگار بدون سیم و کابل بود.
آغاز استفاده از سیم و کابل و شروع تغییرات
در روزگار بدون سیم و کابل اگرچه عمارت‌های ثروتمندان از نظر روشنایی با خانه‌های اکثریت مردم تفاوت داشت، اما همه افراد جامعه به طور برابر در تاریکی بی خبری و ناآگاهی به سر می‌بردند. تنها ابزار اطلاع رسانی در آن دوران روزنامه‌هایی بودند که اغلب فرامین حکما و یا اخبار به شدت قدیمی را به صورت دستی و در تیراژ محدود چاپ می‌کردند و به دست سایرین می‌رساندند. همین عامل انگیزه‌ای شد تا نخستین استفاده از سیم و کابل به منظور روشنگری صورت پذیرد نه به منظور ایجاد روشنایی.
درست پس از انقلاب صنعتی در قلب اروپا، نمونه تکامل یافته تلگراف که به کمک سیم‌های ظریف ابتدایی پیام را مخابره می‌کرد به بهره برداری رسید. یک روز عصر در سال 1844 ساموئل مورس نخستین تلگراف را از واشنگتن دی سی برای شریک خود، آلفرد ویل، در بالتیمور، مریلند فرستاد؛ متن تلگراف: «خدا چه کرده است؟». هر چند که این اولین گام برای پایان دادن به دنیای بدون سیم و کابل بود بیش از 15 سال طول کشید تا شبکه کابل‌های ارتباطی به اروپا برسد.
نخستین نمونه‌های سیم و کابل از جنس مس پیچیده شده در قیر، کنف و فولاد پس از عبور از مسیر‌های خشکی در اقیانوس اطلس تخریب و نابود شد. سرانجام پس از دو تلاش ناموفق در تلاش سوم موفق شدند در سال 1858 دو قاره را از نیوفاندلند کانادا به جزیره والنتیا در ایرلند متصل نمایند. متن نخستین پیام بین قاره ای چنین بود: «جلال خداوند در بالاترین، صلح روی زمین، حسن نیت نسبت به مردان!». پس از آن مردم به جشن و پایکوبی پرداختند زیرا پیام تبریک ملکه ویکتوریا به رئیس جمهور بوکانان در حالی که تنها از 99 کلمه و 509 حرف تشکیل شده بود طی زمان 17 ساعت 40 دقیقه به دست رئیس جمهور رسید!
برای تصور دنیای بدون سیم و کابل تأمل در همین واقعیت کفایت می‌کند؛ یک پیام 99 کلمه‌ای که در عصر حاضر در کسری از ثانیه مخابره می‌شود، در سال 1858 نزدیک به 18 ساعت زمان برد و این زمان برای مردم به طرز حیرت آوری سریع بود تا حدی که برای چندین روز به پایکوبی پرداختند.
نخستین تبادلات مالی از طریق سیم و کابل‌های تلگراف
نزدیک به سه دهه پس از نخستین پیام تلگراف ساموئل مورس، دنیای بدون سیم و کابل آن زمان اندک اندک با تیر‌های چوبی ابتدایی که تنها خطوط تلگراف را حمل می‌کردند، آشنا شد. البته در این مسیر سیم و کابل‌های ابتدایی متحمل تغییرات فراوانی گشت تا بتواند ارتباط مخابراتی را بین شهر‌های اصلی آمریکا برقرار کند، اما در سال‌های جنگ داخلی ایالات متحده، شبکه تلگراف یکی از مهمترین ارکان برای هر دو جبهه به شمار می‌آمد.
در سال 1872 نخستین گام برای حذف بانکداری آفلاین و بدون سیم و کابل برداشته شد. در این زمان بانک وسترن یونیون سیستمی را برای انتقال تا 100 دلار (حدود 2200 دلار امروزی) در یک زمان مهیا نمود. مجدداً برای تصور شرایط دنیای بدون سیم و کابل تأمل در این بخش از کتاب «اینترنت ویکتوریایی» نوشته «تام استندج» کفایت می‌کند: «در یکی از اسناد تلگراف خانه نیوجرسی در سال 1875 ذکر شده است که شخصی برای انتقال 11 دلار و 76 سنت به حساب شخص دیگر درخواست تلگراف داشت، اما به پیشنهاد مأمورین تلگرافخانه رقم را به 12 دلار افزایش داد، زیرا مأمورین تلگرافخانه می‌ترسیدند 76 سنت پول خرد در مسیر خطوط تلگراف گم شود و بهتر است 12 اسکناس یک دلاری را تلگراف کنند!»
پایان عصر تاریکی به کمک سیم و کابل‌های برق
پس از آغاز دوران ارتباطات به کمک سیم‌های مخابراتی نخستین نوبت به پایان عصر تاریکی به کمک سیم و کابل‌های برق ساخته ادیسون می‌رسد. ادیسون نخستین سیستم روشنایی خود را در در 31 دسامبر 1879 مورد آزمایش قرار داد اما نزدیک به 13 سال طول کشید تا بتواند این روشنایی را به کمک نخستین سیم و کابل‌های برق به خیابان‌ها و بعد درون ساختمان‌ها برساند. در سال 1892، توماس ادیسون حق امتیازی را برای آنچه که او آن را «رسانای الکتریکی» نامید، دریافت کرد. این نخستین نمونه از هادی‌های قابل اطمینان برای انتقال برق و یک گام مهم دیگر در جهت پایان دادن به دنیای بدون سیم و کابل بود. در اولین روزهای برق رسانی خانه‌ها، الکتریسیته اغلب توسط سیم‌های مسی لخت که با حداقل عایق پنبه‌ای پوشانده می‌شدند، توزیع می‌شد، اما همین مسیر به تحولی عظیم برای رسیدن به شبکه‌های سیم و کابل توزیع و انتقال ختم شد.
کلام آخر؛ تأثیرات سیم و کابل بر دنیای امروزی ما
تا سال 1950 کم کم یخچال، جاروبرقی، ماشین لباسشویی و از آن‌ها مهمتر رادیو و تلویزیون به خانه‌های اغلب افراد نفوذ کرد و سبک زندگی مدرن در عصر ارتباطات را پایه‌ریزی نمود. مردمی که در دنیای بدون سیم و کابل ضمن انجام دادن فعالیت‌های روزانه طاقت فرسا از فاصله چند کیلومتری خود نیز اطلاعی نداشتند، با گسترش بیشتر شبکه‌های سیم و کابل توزیع برق، مخابرات و سیگنال‌های رادیویی ناگهان خود را در یک دهکده جهانی پیدا کردند. برای درک تفاوت‌های بین دنیای بدون سیم و کابل و عصر ارتباطات به دو مقاله یکی از بی بی سی چاپ لندن و دیگری از گاردین اکتفا می‌کنیم.
نشریه گاردین در یک مقاله تحقیقی در سال 2015 گزارش کرده است که پس از برق رسانی به یکی از روستاهای در حال توسعه نپال آمار موفقیت تحصیلی نوجوانان این منطقه رشد 70 درصدی را تجربه کرده است و شرایط اقتصادی دامداران نیز 32 درصد بهبود یافت. خبرنگار گاردین پس از بررسی وضعیت زندگی مردم این روستا و همچنین مصاحبه با آنان دریافت، در زمانی که کلیه امور بدون سیم و کابل انجام می‌شد، نوجوانان اغلب زمان خود را به کار در کنار والدین می‌گذراندند و شب‌ها هم به علت تاریکی امکان مطالعه نداشتند. در حالی که با نفوذ برق و گسترش سیم و کابل به این منطقه، شیوه سنتی دامداری جای خود را به دامداری مکانیزه داد که هم زمان بیشتری را در اختیار افراد قرار می‌داد و هم سودآوری بیشتری را به ارمغان می‌آورد. نوجوانان نیز قادر بودند زمان بیشتری را صرف مطالعه در روز و شب کنند.
گزیده مقاله بالا تأثیرات اقتصادی و علمی یک منطقه را در گذر از عصر بدون سیم و کابل و ورود به عصر ارتباطات نشان می‌دهد در حالی که در مقاله بعدی تأثیرات اجتماعی این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. خبرنگار بی بی سی در روزنامه مورخ یکم نوامبر 1974 در خصوص حال و هوای مردم بوشهر در زمان مسابقه بوکس بین محمد علی کلی و جرج فورمن اینگونه می‌نویسد: (نقل به مضمون) شب 30 اکتبر ساعت 4 صبح است، اذان صبح را گفته‌اند اما برخلاف همیشه نانوایی‌های شهر هنوز عرضه نان را آغاز نکرده‌اند. در بندر هم خبری از ملوانان (جاشو‌ها) نیست. میدان ششم بهمن نیز برخلاف همیشه ساکت است. سکوت مطلقی خیابان‌ها را فراگرفته است اما درون خانه‌هایی که تلویزیون دارند پر از تب و تاب است. هم زمان با آغاز مسابقه کلی و فورمن در در کینشاسا، زئیر (جمهوری دموکراتیک کنگو امروزی) سر و صدای تشویق «کلی، کلی» از خانه‌ها بلند می‌شود…
نکته جالب در خصوص گزارش فوق این است که کمتر از سه دهه قبل از این مسابقه، زمانی که زندگی بدون سیم و کابل در اغلب شهر‌های ایران من جمله بوشهر رواج داشت، عموم مردم تنها به واسطه اخبار جنگ جهانی که با تأخیر چند ماهه به آن‌ها می‌رسید آمریکا را می‌شناختند. اما با گسترش سیم و کابل چنان نزدیکی بین خود و مردم جهان حس می‌کردند که هیجان مسابقه دو بوکسور آمریکایی در یک کشور آفریقایی باعث شد تا روال زندگی عادی در یکی از شهر‌های ایران برای چند ساعت متوقف شود و اخبار آن دو روز بعد در مرکز انگلستان (لندن) مخابره گردد. این جادوی عصر ارتباطات است که به کمک سیم و کابل محقق شد اما چون ما با آن متولد شدیم و از زمان ورودمان به این دنیا از آن بهره برده ایم، تصور دنیای بدون سیم و کابل، دنیایی که تنها کار شبانه مردم نشستن پای چراغ نفتی است، دنیایی که ارسال 99 کلمه در 18 ساعت باعث شادی مردم می‌شود و تصور دنیایی که افراد می‌ترسند پول‌های خردشان در خطوط تلگراف گم شود، برای ما دشوار است.
1707 بازدید
الهه زینالی
